Een voorbeeldje van wat we mogen leren voor onze studie Pastorale Hulpverlening.
Inleiding
Pentateuch is een Grieks woord voor de eerste vijf bijbelboeken, de Joden noemen dit de Thora.
Bronnentheorie
De algemene veronderstelling is heel lang geweest dat Mozes de auteur van de Pentateuch was. In 1670 kwam hier onder bepaalde wetenschappers verandering in. Steeds meer kritische geluiden kwamen en uiteindelijk werkte Wellhausen de bronnentheorie in haar geheel uit. Een tijdlijn met gebeurtenissen en meningen:
- Spinoza, een Jood, verklaarde (1670) dat Mozes niet de gehele Thora kon hebben geschreven om twee redenen
- Mozes wordt vaak in de derde persoon genoemd
- Niemand kan zijn eigen dood beschrijven (Deut.34)
- Jean Astruc wees in 1753 op twee verschillende name voor God in Genesis: YHWH en Elohim en koppelde daaraan dat Mozes twee bronnen moest hebben gebruikt; vanuit dit principe in de bronnentheorie ontwikkeld
- Eichhorn werkte dit verder uit en noemde de bronnen J (van JHWH) en E (van Elohim)
- de Wette werkte nog verder door en opperde dat het wetboek dat ten tijde van Josia in de tempel werd gevonden (2 Kon.22) niet anders dan Deuteronomium kon zijn. Hieruit leidde hij nog een bron af, D van Deuteronomium. Volgens hem bestond de Pentateuch uit allemaal verschillende fragmenten, door verzamelaars samengebracht.
- Hupfeld splitste de E bron in twee documenten omdat volgens hem E2 erg veel leek op J vanwege stijl, woordkeus en onderwerp; E1 noemde hij P van Priester. De chronologische volgorde was volgens hem P E J D
- Graff wees er op dat de wet altijd zou veranderen van eenvoudig naar moeilijk en dat dus de wet zoals gegeven bij Sinaï niet eerder geschreven kon zijn dat die uit Deuteronomium; hij deelde P daarom in tweeën, waardoor de volgorde werd: P1 E J D P2
- Wellhausen werkte uiteindelijk de gehele theorie uit en koppelde deze aan de basis van de evolutietheorie; hij beschreef de volgende karakteristieken
- J – onstaan in Judea rond 850 v.Chr.; vrij gedetailleerde autobiografie, groot nationaliteitsgevoel, zeer specifieke woordkeus, God wordt vaak in antropomorfistische termen omschreven
- E – ontstaan in het Noordelijk rijk rond 750 v.Chr.; minder levendig dan *J*, veel tijd wordt besteed aan Bethel, Sechem en Jozef; als iemand direct wordt aangesproken, wordt de naam twee keer genoemd (Ex.3:4), het karakteristieke antwoord is: “”Hier ben ik”
- D – ontstaan onder toezicht van hogepriester Hilkia, daarna gebruikt als handleiding voor de hervorming onder koning Josia (621 v.Chr. D zou onder sterke invloed hebben gestaan van de 7de eeuwse profeten, te zien aan:
- Gods liefde voor Israël
- Israëls verantwoordelijkheid om terug te keren naar trouw en gehoorzaamheid aan God
- De ethische vereisten van het verbond
- P – ontstaan door samenstelling in verschillende fasen van Ezechiël tot Ezra; niet zoveel verhaalvorm, meer genealogieën, rituelen en wettelijke zaken; vormde de basis voor de Joodse godsdienst in de tijd van de ballingschap.
Vijf pilaren van de bronnentheorie
Er zijn vijf pilaren waarop de gehele bronnentheorie rust.
- Het gebruik van de verschillende namen voor God; hieruit wordt afgeleid dat er wel verschillende auteurs geweest moeten zijn
- Variaties in woordkeus en stijl; voorstanders proberen te bewijzen dat elke bron haar eigen woordkeus en woordenschat heeft
- Tegenstrijdigheden; verschillende voorbeelden worden genoemd die tegenstrijdig zouden lijken als we van één auteur uitgaan
- Dubbele verhalen; twee verhalen, die op hetzelfde neerkomen, bijv. Genesis 1 en Genesis 2
- Aanwijzingen voor samengestelde structuur; sommige verzen laten een duidelijk parallel zien met het vorige of volgende vers
Gebreken, zwakheden in de bronnentheorie
- Voor de vijf pilaren van de bronnentheorie zijn eenvoudige verklaringen te geven.
- Er is een duidelijke bedoeling achter de twee verschillende namen voor God als we naar de context kijken: Elohim wordt gebruikt wanneer God wordt beschreven als Schepper of Almachtige; JHWH wordt gebruikt wanneer God Zich openbaart als een persoonlijk God
- variaties zijn ook niet zo moeilijk te verklaren, elke schrijver gebruikt wel verschillende stijlen, bijvoorbeeld om het geschreven te verlevendigen
- De tegenstrijdigheden zijn niet echt contrasten, meer verschillende facetten van hetzelfde onderwerp zoals ook de beide namen voor God voortkomen uit Zijn verschillende karakter-eigenschappen
- Dubbele verhalen moeten meer worden gezien als herhalingen, zoals ze in die tijd populair waren
- De samengestelde structuur is te verklaren aan de hand van de Hebreeuwse taal; het Hebreeuwse voegwoordje ו ‘we’ is heel erg vaak vertaald met ‘en’. Pas veel later kwmen we er achter dat hetzelfde woordje veel meer betekenissen had als ‘maar’, ‘zodat’, ‘sinds’, ‘daarom’ enzovoorts
- Uitgangspunt bij de bronnentheorie is dat Israëls godsdienst zich langs ‘natuurlijke’ weg heeft ontwikkeld, van animisme, via polytheïsme naar uiteindelijk monotheïsme; op deze wijze wordt de Goddelijke openbaring verworpen
- De bronnentheorie berust volgens haar aanhangers op de tekst van het Oude Testament. Als de tekst afwijkt van deze theorie, wordt er een onbekende auteur bij gesleept; een te gemakkelijke oplossing
- De bronnentheorie is niet één theorie, maar wordt telkens weer herzien; bronnen worden – soms zelfs herhaaldelijk – gesplitst; dit doet afbreuk aan de geloofwaardigheid van de theorie
- Archeologische vondsten van de afgelopen 100 jaar hebben de bronnentheorie op haar grondvesten doen schudden; de vondsten kunnen niet hard bewijzen dat de aartsvaders echt hebben geleefd (iets dat de aanhangers niet geloven, zij nemen aan dat het verzonnen verhalen zijn), maar de vondsten tonen aan dat het leven van toen zoals dat wordt beschreven precies klopt met de details van de zeden en gewoonten van de mensen die toen leefden; het is onmogelijk dat een auteur die heel veel later leefde, de details van de werkelijkheid van toen zo goed zou kennen
De bronnentheorie was in de 19de eeuw op haar hoogtepunt. Er zijn niet veel aanhangers meer, maar de invloed ervan is nog wel merkbaar.